EMPERYALİSTLERE VE ERMENİLERE KARŞI KÜRTLER UYANIYOR
KURULAN CEMİYETİN CEMİYETİN AMACI
Vilayatı Şarkıyye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti 13 Aralık 1918 de ilk genelkurulunu yaptı. Bu cemiyetin amacı tüzüğünün 2. maddesinde şöyle açıklanıyordu:
Madde 2- Cemiyetin maksadı, Doğu Vilâyetleri'nde yerleşmiş bütün unsurların millî ve siyasî hukukunun gelişme serbestisini sağlayacak meşru sebeplere teşebbüs ve sözü geçen vilâyetler İslâm ahalisinin tarihî ve millî hukukunu gereğinde medeniyet dünyası huzurunda müdafaa ve sözü geçen vilâyetlerde vaki olan zulüm ve cinayetlerin sebepleri ve fiilleri işleyenler ve sebep olanlar hakkında tarafsız soruşturma yürütülmesiyle suçluların ısrarla cezalandırılmalarını talep ve unsurlar arasındaki kötü düşüncelerin giderilmesiyle eskisi gibi iyi ilişkilerin sağlamlaşmasına gayret etmekten ve savaş hâlinin sözü geçen vilâyetlerde doğurduğu sefalete hükümet katında teşebbüslerde bulunmak suretiyle mümkün mertebe çare bulucu olmaktan ibarettir. (23) Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye cemiyeti bütün görüş ve düşüncelerini iki temele oturtuyordu.
Bunlar:
1. Doğu illeri tarih itibariyle bir Müslüman-Türk memleketidir. Bu bölgede Ermeniler öteden beri çok küçük bir azınlıktır.
2. Elli yıldan beri Ermeniler bu bölgede çeşitli siyasi öldürmeler ve komitecilikle Müslümanları müdafaa zorunda bırakmışlardır. Teşebbüs ve tekaddüm onlardan gelmiştir. Yapılacak tarafsız bir araştırma ve soruşturma bunu ispatlayacaktır.”(24)
Bu cemiyet bir süre sonra bölgenin birçok yerinde kurulur, illerde ilçelerde şubeler açar. Bu Cemiyetin çatısı altında bölgenin milliyetçi, vatansever insanları mücadele bayrağı açarlar, emperyalizme ve onların yerli işbirlikçilerine karşı…
Cemiyet, görüşlerini ortaya koymak, yaymak ve bölgede Türklük bilincini geliştirmek için Hadisat” isimli bir gazete çıkardı. Hadisat Gazetesinin başyazarlığını da Diyarbakırlı vatanseverlerden Süleyman Nazif üstlendi. Fakat Cemiyet bununla da yetinmedi. Sadece bölgede, ya da şubelerinin olduğu yerlerde, hatta Anadolu'da değil, yurt dışında da varlığını göstermek, düşüncelerini yaymak istiyordu. Onun için de Le Pays (Memleket) adıyla Fransızca bir gazete çıkarttı.Bu gazetenin yayınlanmasını da Sivaslı Abdülmuttalip (Öker) üstlendi. Vilayat-ı Şarkıyye Müdafaa-i Hukuku Milliye Cemiyeti ile ilgili ilk haber de Hadisat Gazetesinde yayınlandı.
Bu haber:
“Vilayat-ı Şarkıyyede unsur-ı galip olan Türk ve Kürtlerin hukuku milliyesine müdafaa azmiyle alakadar bazı zevat-ı mârufe tarafından bir heyet teşkil edilmiş ve bu bâbtaki muamele-i resmiyeye tevessül kılınmıştır.
Erzurum, Bitlis, Diyarbakır, Sivas, Mamuretülaziz (Elazığ), Van vilayetlerinden müteşekkil olan vilayat-ı şarkıyyede en ziyade Türkler, sonra Kürtler ekseriyet-i kahire teşkil ederler. … Yeni teşekkül eden Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Heyet-i bu hakikatı aleme ispat için her vesileyi ihzar edecektir…” der.
VİLÂYATl ŞARKİYE MÜDAFAAİ HUKUKU MİLLİYE CEMİYETİ İLK TOPLANTI KARARI
Doğu Vilâyetleri'nde Türk ve Kürt'ün tarihî ve ırkî hukukunun (Osmanlılık) milliyeti altında toplanması ve her iki kardeş ırkın menfaatlerinin uzlaştırılmasının kabul olduğu kararı alınır.13 Aralık 1918 (25)
VİLÂYATl ŞARKİYE MÜDAFAAİ HUKUKU MÎLLÎYE CEMİYETİ'NİN MUHTIRASI
Cemiyet kuruluş çalışmalarını tamamlayıp örgütlenme çalışmalarını da yürütürken bir yandan da İtilaf Devletleri ve Dünya kamuoyuna bir muhtıra yayınlar. 30 Mart 1919 da İtilaf devletleri temsilcileriyle, Barış Konferansı delegelerine gönderdiği muhtırada Cemiyet:
1.Biz her şeyden önce Osmanlı kalmak istiyoruz. (…) Bu sebepler kanaat görülemediği takdirde Mösyö Wilson'un prensiplerinin tamamıyla uygulanmasının sağlanması maksadıyla Türkler ve Kürtler olarak ahalinin genel oyuna müracaatla kendi geleceklerini kendileri tayin etmeleri esasını dahî kabul ederiz. (…)
2- Bu vilâyetlerde büyük çoğunluğu Türklerle Kürtler teşkil etmekte ve aralarındaki bağ ve İslâmî topluluk her türlü eğilimin üstünde bulunduğu gibi kendi milliyet ve geleneklerini koruyacak ve sağlayacak sur ve araçları, yine aralarında barışçı ve yapıcı yoldan görüşüp önerebileceklerinden çoğunluğun kutsal hukukunun azınlığın yalan dolanına çiğnettirilmemesini medenî insanlıktan talep ve rica ederiz. (26)
CEMİYET ERZURUM ŞUBESİNİ AÇIYOR
Vilayet-i Şarkiyye Müdafaa-i Hukuku Milliye Cemiyeti İstanbul'da her türlü yolu ve imkanı kullanarak sürdürüyordu. Fakat Doğu illerine yönelik İstanbul'daki bu çalışmaları yetersiz kalıyordu. Onun için de Cemiyetin örgüt çalışmalarının 6 Mart 1919'da Doğuya nakledilmesine karar verildi. 10 Martta da bölgede ilk şubesi olan Erzurum şubesi açıldı.
Erzurum Şubesinin açılış bildirgesinde neye mal olursa olsun Erzurum'un Ermenilere verilmesine karşı çıkılacağı belirtildi. Erzurum şubesinin ilk görev dağılımında Hacı Fehmi'yi şube başkanlığına, Cevat Dursunoğlu'nu sekreterliğe, Binbaşı Süleyman da saymanlığa getirildi. Çalışmalarını çevre il ve ilçelere yayan örgüt 19 Martta halkın örgüte destek vermesi, örgüt çalışmalarına katılmasını isteyen bir bildiri yayınladı. Bu bildiri de özellikle Türk-Kürt kardeşliğine vurgu yapılıyor; ... bu vilâyetlerimizin kan, din, târih kardeşi olan Kürt ve Türk'ün namus ve korumasına emanet edildiği...” söz ediliyordu.
Vilâyatı Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti Erzurum Şubesi'nden Van, Bitlis, Diyarbakır, Elaziz, Sivas vilayetleriyle Erzincan'a yazılmıştır. (27)
(Devamı Pazartesi günü)