DİYARBAKIR DELEGELERİ TEMSİL HEYETİ'NDE
Erzurum Kongresine katılması İstanbul Hükümeti yanlısı valilerce engellenen Diyarbakırlı vatanseverler Sivas Kongresine delege gönderirler. Sivas Kongresine delege olarak daha önce Beysanzade Molla Ahmet seçilmişti. Fakat İhsan Hamit'in ısrarlı isteği üzerine Beysanzade Molla Ahmet vazgeçmiş ve yeni durum 13. Kolordu Kurmay Başkanı Halid Bey tarafından 13 Eylül 1335 (1919)'da çekilen şifleri telgrafla Sivas'a bildirilmiştir.
Diyarbakır'dan kongre üyeleri olarak seçilen heyet Sivas'a vardığında kongre bitmişti. Fakat Mustafa Kemal Paşa gelen Diyarbakır heyetine büyük bir ilgi ve alaka gösterir. Diyarbakır delegelerinden Ali İhsan Hamit Bey, Mustafa Kemal Paşa'nın teklifleriyle Heyet-i Temsiliyeye üye seçilir.
Diyarbakır'ın Sivas Kongresi delegesi Ali İhsan Hamit Bey bu konuda şunları söyler:
"Heyet- Temsiliye yüklü bir çalışma içinde idi. Mustafa Kemal Paşa beni çok iyi karşıladı ve Heyet-i Temsiliye çalışmalarına kattı. Birkaç gün gece-gündüz Heyet-i Temsiliye çalışmalarına katıldım. Bu arada Mustafa Kemal Paşa'nın makine başında İstanbul'daki Abdülkerim Paşa ile yaptığı konuşma sırasında ben de telgrafhanede yanında idim. Mustafa Kemal Paşa beni Diyarbakır ve havalisinin temsilcisi olarak Heyet-i Temsiliyeye almıştı, İstanbul'a da böyle tasdim etti. Bütün bunlar mevcut vesikalarla sabittir. Sivas'ta birkaç gün kaldıktan ve gerekli talimat ve direktifleri aldıktan sonra Diyarbakır'a döndüm. Yolda Ergani Müstakil Mutasarrıflığına uğradım ve Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin şubesini kurdum. Diyarbakır'a gelince durumu genç arkadaşlarıma anlattım. Mevcut idare heyetini değiştirip elimize almaya karar verdik. Nitekim eski idareye heyeti biraz sonra istifa etmek zorunda kaldı ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin yeni idare heyetini Şevki Ekinci'nin başkanlığında kurduk, bizler de idare heyeti azası olduk. İdare heyeti azası olanlardan benimle beraber Şeref Uluğ, Cavit Ekin, Sıtkı Tarancı da vardı. Milli Mücadele çabaları içindeki bu vazifem 1923'de mebus seçilinceye kadar devam etti."
Bu olaydan önce Silvanlı Sadık, Hazrolu Hatib, Mehmet ve Ali Beyler, Mustafa Kemal Paşa'ya bir telgraf çekerek emrinde olduklarını, talimatını beklettiklerini bildirmişlerdi. Mustafa Kemal Paşa, Erzurum'dan gönderdiği 17 Temmuz 1335 (1919) günlü cevabında aynen şöyle diyordu:
"Abdullah Beyzade Sadık ve Hazrolu Hatib Bey, Bedri Beyzade Mehmet Nuri, Hacı Reşitzade Ali Beylere: 16.3.35 tarihli telgrafnamenizde şahsıma karşı gösterilen itimat ve muhabbet ve amal-ı mukaddesimiz için izhar edilen azm ü teminat-ı bilvücuh mucib-i şükranımdır Zaten sizin gibi kahraman ve vatanperver arkadaşlarımdan başka türlüsünü beklemezdim. Şimdilik kongrenin itikadına intizaren ordu ve milli teşkilatını aynı hedef ve gaye etrafında tutmak yani hiçbir vecihle hiçbir ecnebi boyunduruğuna girip esaret kabul etmemek, vatanımızdaki millet-i İslamiyeyi makam-ı hilafet ve saltanat etrafında toplu tutmak ve milletlerimizin inkişaf ve saadet-i müstakbelsine elbirliğiyle ve her türlü imkanat dairesinde çalışmak gibi vatan ve istiklalimize hakim bir gayeyi taht-ı emniyete almak için maddi ve manevi her türlü hazırlıklarımızı yapalım. Kongre mukarreratı tamim sırasında ayrıca zat-ı biraderlerine de bildirilecektir. Yalnız şimdilik orduyu meşgul etmemek için dahildeki vekayi ve şekavet-i adiye gibi işlerin adem-i vukuu için sizin de icap edenler nezdinde tesir göstermenizi hassaten rica ederim. Kongreden sonra görüşmemiz lazım geleceğinden inşallah o zaman bilmuhabere ne suretle mülakat etmemiz icap ederse yine haberdar edeceğim. Hasetten gözlerinden öper ve sizlerle sıhhat ve afiyet temenni eylerim."
Mustafa Kemal"
DİYARBAKIR ŞARKİ ANADOLU MÜDAFAA-İ HUKU CEMİYETİ
Sivas Kongresinden bir süre sonra "Diyarbakır Müdafaa-i Vatan Cemiyeti" yaptığı gelen kurul toplantısında adını "Diyarbakır Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" olarak değiştirdi. Yönetim Kuruluna da şu kişiler seçildiler:
Reis: Cemilpaşazade Mustafa Bey
Üyeler: Bekir Sıtkı (Ocak) Bey,
Behrampaşazade Arif Bey,
Abdülkadirpaşazade Abdülgani Bey,
Zazazade Mustafa Efendi,
Ulemadan Hamdi Efendi,
Hayalizade Kamil Efendi,
Kılınçzade Hayri Efendi,
Tahiragazade Nedim Efendi,
Hafız Ömerefendizade Kemal Efendi,
Yasinefendizade Şevki (Ekinci) Efendi.
İhsan Hamit