BU TOPRAKLAR ARNAVUT BABANDAN MI KALDI?
Bu toplantı devam ederken Sadrazam Damat Ferit Paşa'nın ajans vasıtasıyla yayınlanan tebliği halkı galeyana getirdi. Damat Ferit bu tebliğinde, Diyarbakır'ın da içinde bulunduğu Doğunun bazı illerinin Ermenilere verileceği ve Doğu Anadolu'da muhtar (Özerk) bir Ermenistan'ın kurulacağından söz ediliyordu. Bunun üzerine ayağa kalkan halk hemen belediye meydanında bir araya gelmiş, büyük bir kalabalık oluşturmuştu. Burada bir miting yapıldı. İzmir'in işgali protesto edildi. Damat Ferit'e de telgraflar çekildi. Bu telgraflarda Damat Ferit'e:
“- Vilayat-ı Şarkıyye Arnavut babanızdan kalmış bir mülkü mevrusunuz değildir ki, Ermenilere peşkeş çekiyorsunuz,” deniliyordu.
Diyarbakır ayakta idi. Diyarbakırlı milliyetçi vatanseverler halkın nabzını kontrol altına almışlardı. Halk başta İzmir'in işgali olmak üzere, vatanın her köşesine yapılan bütün saldırı ve işgallere karşı güçlü bir yumruk olmuştu.
Bu arada da memleket meselelerini yakından takip etmek, dertleri ile ilgilenmek ve gereken tedbirleri almak için bir Milli Heyet” seçilmesi gerekiyordu. Bu amaçla 23 Mayıs 1919 günü saat 7'de tekrar belediye binasında toplanılmasına karar verildi.
23 Mayıs, yani hemen ertesi günü belirlenen saatte belediye salonunda toplanılması için belediyeye gelindiğinde Diyarbakır Vali vekili Mustafa Nadir Beyin bina çevresinde ve önünde olağanüstü tedbirler aldığı görüldü. Padişah yanlısı vali vekili bu toplantının yapılmasını istemiyordu. Onun için de bu toplantıya engel oldu.
Belediye binasında toplanamayan Diyarbakırlı vatanseverler Dr. Osman Cevdet Beyin evinde toplantılar. Bu toplantıda 11 kişiden oluşan Diyarbakır Milli Heyeti kuruldu. Bu heyet daha sonra Diyarbakır Müdafaa-i Vatan Cemiyeti adında bir cemiyete dönüştü. Bu Milli Heyette görev alan ve daha sonra da Diyarbakır Müdaffa-i Vatan Cemiyeti kurucuları olan, bu cemiyetin yönetiminde bulunan Diyarbakırlı milliyetçiler şunlardı: Müftü İbrahim (Uluğ) Efendi ( Başkan), Cemilpaşazade Mustafa Bey, Behrampaşazade Arif Bey, Ganizade Dr. Osman Cevdet, Piranızade Nazım (Önen), Hacı Niyazi (Çıkıntaş) Bey, Zülfüzade İhsan Hamit (Tigrel) Bey, Hayalizade Kamil Bey, Mustafa Akif Bey, Nakip Bekir Sıtkı (Ocak) Bey, Cemilpaşazade Kasım Bey. (105) (106) (107)
İŞBİRLİKÇİ VALİ DİYARBAKIRLI TEMSİLCİLERİN ERZURUM'A GİTMESİNİ ENGELLİYOR
Diyarbakır Vilayet-i Şarkiye Müdafaa-ı Hukuku Vatan Cemiyetinde, Erzurum Kongresine katılacak delegeler olarak Müftü Hacı İbrahim (Uluğ), Piranlızade Nazım (Önen), Nakib Bekir Sıtkı (Ocak), Cerciszade Abdülgani (Göksu) beyler seçilmişlerdi. Lakin 30 Ocak 1918, 4 Temmuz 1919 tarihleri arasında Diyarbakır'da vali vekili olarak görev yapan Mustafa Nadir, 5 Temmuzdan sonra da görev yapan Vali Faik Ali bey İstanbul hükümeti yanlısıydılar. Onun için de Milli Mücadele karşıtı bir tutum izliyorlar, Erzurum kongresine Diyarbakır'dan katılmaları engellemeye çalışıyorlardı. Mustafa Nadir ve Faik Ali'nin Milli Mücadele karşıtı çalışmaları, Diyarbakır'a gelen İngiliz ajan Noel (Newil) bölücü propagandaları milliyetçiler üzerindeki baskıları iyice artırmış, milliyetçiler tutuklanmaya başlamışlardı.
DİYARBAKIR ERMENİLERE VERİLİYOR
Öte yandan Diyarbakır'ın da içinde olduğu (Vilayeti sitte denilen Bitlis, Elazığ, Diyarbakır, Sivas, Erzurum ve Van ) illerin Ermenilere verileceği ve Doğu ve Güney Doğu'da bir Ermenistan kurulacağı söylentileri iyice yayılmıştı. Bütün bunlara rağmen İstanbul hükümeti yanlısı, işgalciler yardakçısı valiler Erzurum Kongresine katılmak için Diyarbakır'dan delege seçilen Müftü Hacı İbrahim (Uluğ), Piranlızade Nazım (Önen), Nakib Bekir Sıtkı (Ocak), Cerciszade Abdülgani (Göksu) Beylerin Erzurum Kongresine katılmalarını engellemiştir.
20 Haziran1919'da Mustafa Kemal Paşa'dan gelen bir şifreyi Vali Vekili Mustafa Nadir Bey, hemen İstanbul Hükümeti İçişleri Bakanlığına bildirir. Bundan telaşlanan İstanbul hükümeti de bir süre sonra Mustafa Kemal'i İstanbul'a çağırır:
"Dahiliye Nezaretine"
Diyarbekir 21 Haziran 1919 - Üçüncü Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa'dan alınan 20Haziran 1919 şifre bekayı malumat aynen zirve derç olunmuştur.
Vali Vekili: Mustafa Nadir
Mustafa Kemal'in illere çektiği ve Diyarbalır Vali Vekili Mustafa Nadir'in de İstanbul'a aktardığı telgraf:
"Posta telgraf müdür umumisinin telgrafhanelere Müdafaa-i Hukuk-u Milliye heyetleri tarafından verilecek telgraflarını keşide kılınmaması hakkında emir verdiğini istihbar ettim. Bu tamimle takip olunan maksat milli sesi boğmak, vatanın parçalanmasına karşı milletin birleşmesine mani olmak gayesine matuf bir teşebbüsü caniyane ve hainaneden başka bir şey değildir. Derhal mezkur Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin delaletiyle halk mitingler akdederek bu hali hükümet nezdinde şiddetle protesto etmelidir. Telgrafhaneyi süratle işgal ederek bu emrin geri alındığına dair cevap alınıncaya kadar İstanbul resmi muhaberatını kesmek lazımdır. Bu hususta Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti Riyasetince acele bilgi ulaştırma teşebbüslerine vatan sevgisiyle kolaylıklarda bulunması lüzumunu tebliğ eyleyelim. Zerre kadar vicdanı olan bir telgraf memurunun bunu yapmayacağı bedihidir. Şayet yapmaya kalkışanlar olursa derhal divan-ı harbe tevdiini umum kolordu kumandanlarına emir ve tebliğeyledim efendim.Bu şifrenin tarih-i vüsulüna rica ederim.
Mustafa Kemal